Hai tempo que non me poño tétrico, así que hoxe toca honrar a Caronte, ese barqueiro ancián e silencioso que agarda por vós, por min e por todos onde sempre o fixo, á beira do río Aqueronte ou da lagoa Estixia. E honrar ao barqueiro significa aprender a mirar a morte como parte inseparable da vida. Iso que en Somalia non faría falta para nada, porque alí, a diferenza de nós, teñen moi presente que a morte é cruz inevitable desta moeda ao aire que é vivir. Como o tiñan os nosos antepasados. E para mostra, un botón: o deste enorme e fascinante óleo sobre táboa, que adorna a irrepetible sala 12 do Museo do Prado.
E agora, sen medo, facede clic: achegádevos á imaxe para vela en grande. Se sodes valentes, agarrádevos ao vello Bruegel, e preparádevos para ver a negra morte de cerca e con todo detalle, tal e como o pintor flamengo soubo vela nada menos que no ano 1562, axudado sen dúbida polo frecuente das enfermidades, as pestes, a violencia e a guerra na Europa daqueles tempos. E de paso, aprendamos a mirar un cadro.
Primeiro un vistazo xeral, en panorámica: O triunfo da morte. Acaso podía ter un título mellor? A morte, que aparece representada como un macabro e infinito exército de esqueletos, arrasa como un vento infectado todo o que atopa ao seu paso; os vivos que intentan fuxir son conducidos cara unha enorme caixa que servirá de ataúde colectivo. O tema é macabro e pesimista, e por iso as cores son sombrías, funestas e incendiarias, con ese predominio do vermello.
Agora a composición, o modo en que se distribúe o contido: nun primeiro plano que ocupa a metade inferior da táboa, só hai horror, multitude, confusión, estampida, caos, o fragor da cruenta batalla. No resto, unha paisaxe devastada de lume, morte, destrución e dor. A sombra do desastre, a batalla definitivamente perdida.
Con isto claro xa podemos ir ao detalle, e aquí é onde vén o bo. Primeiro plano, de esquerda a dereita: un rei (empezamos ao grande) aparece vencido no chan, coa morte (que non entende de clases sociais) pasándolle a man polo ombro e indicándolle cun reloxo de area que chegou a súa hora; ao lado, o exército avanza implacable cun carro xa repleto de calaveras e baixo o que varias persoas intentan ocultarse inutilmente; diante, un can prepárase para devorar un bebé en brazos de súa nai xa morta; con gadañas, redes ou brosas, a destrución avanza sen apenas atopar resistencia, coa excepción dun cabaleiro que, profesional, prepárase para unha loita que sabe perdida; e entre tanto horror, na esquina dereita (sorpresa), o sarcasmo dunha parella de namorados que, como é habitual, non se enteran de nada do que pasa ao redor, e dos que un esqueleto se burla poñéndolles música cun laúde; os escudos que usa a morte son tapas de ataúde; no centro, unha gran masa de xente é empurrada cara un enorme nicho, no pico do cal sonan tambores de guerra; e á esquerda de todo, o tribunal da morte observa o seu triunfo. Nun segundo plano, configurando o fondo: as campás marcan o ritmo nunha paisaxe xa devastada ao paso da morte, que se logra de mil formas distintas, a cal máis cruenta. Destaco dúas: esa enorme pedra atada ao pescozo para afogar a alguén, xusto debaixo do tribunal; e esas rodas enormes e macabras no pico dun tronco alto, nas que se cravaba á xente para que morrera lentamente e fose devorada polas aves, e que, por certo, non era invención de Bruegel, senón ferramenta de execución moi usada durante a idade media.
Con este panorama, estás alí, como digo, na sala 12, e sentes que os ollos non che abondan. Picado polo incrible detallismo, recorres despacio e dun lado a outro a táboa (case dous metros de ancho) procurando non saltarte nada, buscas novas escenas ocultas, sorteas á xente que te rodea, miras incómodo ao cordón vermello que impide achegarse para ver en detalle, dilúes a mente unha e outra vez nas mil secuencias que compoñen ese negro e inevitable triunfo (Bruegel convéncete) da morte sobre a vida... e cando por fin cres que xa o viches e te decides a pasar a outro cadro, descubres o difícil que é despegarte del. O imposible de seguir vendo retratos e pinturas varias como se nada. Descubres que, en realidade, xa non precisas máis. E entón vaste, noqueado pero satisfeito, sabendo que acaso levas acuñada media moeda para o barqueiro.
Ás veces, todo está raramente conectado:
ResponderEliminar1) Para os rockeiros, que saibades que Black Sabath empregou parte deste cadro de Bruegel para a portada dun dos seus discos de grandes éxitos.
2) Para os heavys modernos, sabede que o grupo Hellhammer, de Black Death Metal, ten un tema co mesmo título: "The triumph of death" (iso si, máis que canción, é un oubeo).
3) Para os cinéfilos, este cadro en concreto menciónase en "Entrevista con el vampiro", unha das mellores pelis que teño visto deste xénero.
4) Para os lectores, Arturo Pérez-Reverte (do que falamos na entrada anterior) introduce este cadro na trama da súa novela "La tabla de Flandes", que lin con 20 anos e que vos recomendo entusiastamente.
5) E para os seguidores deste blog... Acaso os cránios que vimos no vídeo dos Vaos non se poderían titular tamén "O triunfo da morte"?